اصل بهای تمام شده تاریخی بیان می کند که تمام رویداد های مالی باید به ارزش بهای تمام شده در تاریخ وقوع (خرید یا تحصیل) ثبت و گزارش شوند. در واقع بهای تمام شده تاریخی، مبلغی است که واحد تجاری در زمان خرید یا فروش، پرداخت یا دریافت می کند. استفاده از این اصل باعث می شود که دارایی ها بیشتر از واقع گزارش نشوند.
ضرورت استفاده از اصل بهای تمام شده در حسابداری یعنی اصل بهای تمام شده در حسابداری با ثبت هزینه های واقعی تحصیل دارایی ها، به شما در مدیریت بهتر هزینه ها کمک می کند. این اصل به دلیل ثبت هزینه های واقعی، دقت سوابق مالی را افزایش می دهد و شفافیت حساب ها را تضمین می کند.
روش هزینه یابی استاندارد به کسب وکارها کمک می کند تا فرایند تولید خود را کارآمد نگه دارند؛ این روش با مقایسه هزینه های واقعی با استانداردهای ازپیش تعیین شده، به شرکت ها در کنترل هزینه ها کمک می کند.
هزینه یابی استاندارد به مدیران امکان شناسایی نقاطی که می توان هزینه ها را بدون کاهش کیفیت کم کرد را می دهد. همه هزینه های واقعی در صورت های مالی شرکت ها ثبت می شوند.
مزایا و معایب اصل بهای تمام شده تاریخی
استفاده از اصل بهای تمام شده تاریخی چند مزیت دارد:
با این حال، اصل بهای تمام شده تاریخی دارای کاستی ها یا معایبی نیز می باشد:
در کنار داشتن مزایای متعدد، استفاده از اصل بهای تمام شده در حسابداری، چالش هایی مانند افزایش احتمال گرفتن تصمیم اشتباه، درک نادرست مشتریان از هزینه های واقعی محصول و پیچیدگی فرایند محاسبه را نیز دارد.
درصورت بروز حتی یک اشتباه کوچک در محاسبه، همه آمارها اشتباه می شوند و روی تصمیم مدیران تأثیر منفی می گذارند.
گاهی مشتریان نمی توانند هزینه واقعی محصول یا خدمات را به درستی درک کنند.
استفاده از این اصل در حسابداری پیچیده است و نیاز به دانش تخصصی دارد.
با وجود این چالش ها، به دلیل برتری مزایای اصل بهای تمام شده در حسابداری، مدیران همچنان از آن برای شفافیت بیشتر جریان های مالی شرکت ها استفاده می کنند.
خیر، گاهی ارزش این سرمایه گذاری های مالی، به طور قابل توجهی تغییر می کند و حسابداران باید این تغییر را منعکس کنند.
در صورتی که ارزش دارایی ها به طور قابل توجهی به صورت دائمی کاهش یابد، گاهی مدیران این اصل را نادیده می گیرند و ارزش دارایی به میزان کمتری ثبت می شود.
در روش ادواری، هزینه بهای تمام شده کالاها فقط در پایان دوره مالی محاسبه و ثبت می شود، نه به طور مداوم در طول دوره. این روش ساده تر است، اما اطلاعات دقیقی درباره موجودی کالاها و هزینه های مرتبط با آن ها در طول دوره مالی ارائه نمی دهد.
یکی از مفاهیم مهم در حسابداری بهای تمام شده، شناخت روش های ثبت موجودی است. سیستم های ثبت موجودی به دو شکل اصلی دائمی و ادواری وجود دارند. در سیستم دائمی، تمامی تغییرات موجودی و بهای تمام شده کالا به صورت لحظه ای و همزمان با هر تراکنش ثبت می شود. در مقابل، در روش ادواری، اطلاعات مربوط به بهای تمام شده کالا و موجودی انبار فقط در پایان دوره مالی محاسبه می شود. انتخاب هرکدام از این روش ها، میزان دقت و به موقع بودن اطلاعات مالی را تحت تأثیر قرار می دهد.
برای محاسبه بهای تمام شده، روش های متنوعی مانند میانگین موزون، FIFO (اولین وارده، اولین صادره)، LIFO (آخرین وارده، اولین صادره) و هزینه یابی بر مبنای فعالیت (ABC) مورد استفاده قرار می گیرند. هر یک از این روش ها کاربرد خاص خود را دارند و انتخاب روش مناسب می تواند به کنترل بهتر هزینه ها، کاهش اتلاف منابع و تصمیم گیری مالی دقیق تر کمک کند.
در شرایطی که ارزش واقعی برخی دارایی ها به طور چشمگیری افزایش یابد، شرکت ها می توانند از روش ارزش گذاری مجدد استفاده کنند. این کار برخلاف اصل بهای تمام شده تاریخی است اما موجب می شود صورت های مالی بازتاب دهنده وضعیت اقتصادی واقعی تری باشند. این اقدام معمولاً با رعایت استانداردهای بین المللی حسابداری انجام می شود.
در استانداردهای بین المللی مانند IFRS امکان بازنگری ارزش برخی دارایی ها وجود دارد، اما در چارچوب US GAAP معمولاً اصل بهای تمام شده ثابت باقی می ماند و فقط در صورت کاهش دائمی ارزش، به روزرسانی انجام می شود. آشنایی با این تفاوت ها برای شرکت هایی که در سطح بین المللی فعالیت می کنند، ضروری است.
در مواردی که ارزش یک دارایی به طور دائمی کاهش یابد، حسابداران موظف اند آن را با ارزش کمتری در صورت های مالی ثبت کنند. این فرایند که کاهش ارزش دارایی یا impairment نام دارد، یکی از معدود استثناها بر اصل بهای تمام شده است و می تواند تأثیر قابل توجهی بر گزارش های مالی داشته باشد.
در اقتصادهای تورمی، اصل بهای تمام شده ممکن است تصویر دقیقی از وضعیت مالی ارائه ندهد، زیرا دارایی ها با قیمت های تاریخی ثبت شده اند و افزایش ارزش آن ها نادیده گرفته می شود. به همین دلیل، در برخی کشورها از روش های تعدیل تورمی برای ارائه گزارش های مالی واقع گرایانه تر استفاده می شود.
